Przestrzeń artystyczna: charakterystyka, rodzaje i formy

Specyfiką fikcji, która upodabnia ją do filmu czy teatru, jest specyficzny sposób przedstawiania procesów zachodzących w czasie. Jej przedstawicielem jest życie człowieka, a także wszystkie doświadczenia, które są dla niego swoiste. Miejsce dla myśli jest w przestrzeni artystycznej miejsce na przemyślenia Człowiek i jego intencje. Hodlit opowiada o życiu człowieka, w tym o wydarzeniach dziejących się z woli bohatera i postaci zewnętrznych. Nie mniej uwagi poświęca się intencjom.

Od czasów starożytnych

O przestrzeni i czasie artystycznym, o relacji między miejscem a znaczeniem w dziele sztuki, dyskutowano od czasów starożytnych. Wiadomo w szczególności, że Arystoteles zastanawiał się nad tym, jak precyzyjniej połączyć te kategorie. Koncepcje te rozwijały się z biegiem czasu, a wybitne postaci kultury, filozofii i literatury wielokrotnie podejmowały temat. W szczególności duży wkład wniósł Likhachev. Nie mniej istotne są prace Bachtina, który również badał kategorie, starając się rozszerzyć i pogłębić ich rozumienie. Dzięki twórczości tych autorów czas i cechy przestrzenne są obecnie postrzegane jako kluczowe kategorie w dziedzinie literaturoznawstwa. Każde dzieło sztuki zawiera zawsze odbicie realnego przepływu czasu i koncepcji człowieka w zakresie realnej przestrzeni. W obrębie kreacji tworzy się złożony system relacji między zarysowanymi kategoriami.

Artystyczny czas i przestrzeń stanowią integralną część charakteru obrazu jako całości. Kategorie te umożliwiają holistyczne postrzeganie rzeczywistości opisanej w pracy. Poza tym wykorzystanie możliwości tych kategorii daje autorowi narzędzia do organizacji kompozycji utworu. Zarówno czas jak i przestrzeń są symbolami. Kluczowe wskazówki przestrzenne - dom, kojarzony z zamkniętą przestrzenią, otwarta przestrzeń oraz drzwi, okna i progi wyrażające granicę. Charakterystyczne dla współczesnych prac jest uwzględnianie różnorodnych portów (morskich, powietrznych i lądowych) jako symboli. Symbolizują one spotkanie, które wywraca do góry nogami przebieg fabuły.

O osobliwościach

Aby lepiej zrozumieć niuanse przestrzeni artystycznej w literaturze, warto zwrócić się do klasycznych dzieł najsłynniejszych autorów. Krytycy tradycyjnie mówili o możliwości kształtowania trójwymiarowej i kropka w kropkę przestrzeni artystycznej. Przestrzeń sztuki opisana przez Dostojewskiego w jego powieściach jest bardzo żywa. Przede wszystkim jest on podobny do obszaru scenicznego. W jego pracach czas jest kategorią, która pędzi do przodu. Dla porównania, jeśli zwrócimy się do utworów Czechowa, zobaczymy, że w nich czas jest rzeczywiście zamrożony.

Ukhtomsky, analizując przestrzeń artystyczną w literaturze, upływ czasu w różnych znanych utworach, sformułował nowy termin - "chronotop". Składa się z dwóch greckich słów oznaczających miejsce, czas. Postanowiono używać tego terminu na oznaczenie układu czasoprzestrzennego. Bachtin opublikował później pracę Formy czasu i Chronotop. Skupiamy się tu na chronotopie w odniesieniu do różnych dzieł. Bachtin analizował dzieła swoich współczesnych, powieści, w tym dzieła z Antyku. Udało mu się jednoznacznie udowodnić, że chronotop jest bardzo zróżnicowany w zależności od przypadku, od autora. Choć można wskazać pewne podobieństwa między dziełami różnych autorów tej samej epoki, częściej jedynym czynnikiem decydującym jest pomysł autora.

Chronotop: o terminie

Bachtin, badając czas i przestrzeń artystyczną w literaturze, doszedł do wniosku, że nie da się oddzielić tych dwóch kategorii. Cechuje ją jedność, synteza. Chronotop to wzajemne i ważne ogniwo, które łączy relacje miejsca i czasu. Rozciąga się ona jedynie na relacje w ramach dzieła literackiego. Bachtin zaproponował, aby chronotop rozumieć jako typową jakość, właściwość specyficzną dla dzieła literackiego. Ta kategoria jest sugerowana jako ważna i niezbędna dla fabuły. Struktura przestrzenna jest utworzona przez opozycje górnego i dolnego, ziemi i nieba, królestwa ludzi i podziemi. Równie ważne są przeciwieństwa przestrzeni otwartej i zamkniętej oraz lewej i prawej. Struktura czasowa jest określona przez przeciwieństwa światła i ciemności, różne pory roku i okresy dnia.

Analizując artystyczny czas i przestrzeń w literaturze, Bachtin sformułował nieodłączną funkcjonalność chronotopu. Określono, że kategoria ta jest potrzebna do sformułowania miejsca pracy w stosunku do tego, co dzieje się w świecie rzeczywistym. Chronotop pomaga zorganizować przestrzeń w ramach tworzenia. Autor wykorzystuje tę kategorię do wprowadzenia odbiorcy w dzieło. Dzięki zastosowaniu chronotopu można powiązać miejsce i czas, nawet jeśli są one różne i nie odpowiadają sobie w czasie rzeczywistym. To samo narzędzie służy do formułowania łańcucha skojarzeniowego w umyśle czytelnika. Ten łańcuch działa jak podstawy dla Związki między stworzeniem a światem rzeczywistym. Ten ostatni jest znacznie rozszerzony poprzez zastosowanie kategorii chronotopu.

Czas, przestrzeń kultury artystycznej może być skonkretyzowana, ale może też być abstrakcyjna. Jeśli czas jest abstrakcyjny, to kategoria przestrzenna automatycznie staje się abstrakcyjna. Ta wzajemna relacja działa również w przeciwnym kierunku.

Prywatne chronotopy

Bachtin, który analizował zjawisko przestrzeni artystycznej w dziele, określił kilka szczególnych chronotopów. Na przykład sprzężone z obrazem drogi. Jego motywem przewodnim jest nieprzewidywalne spotkanie. Jeśli znajdziemy taki motyw w tekście utworu, staje się on zazwyczaj punktem, od którego zaczyna się akcja. Taki chronotop oznacza lokalizację otwartą. Ale nielosowe spotkanie ma miejsce, jeśli relacja czasowo-przestrzenna jest obserwowana w kontekście prywatnego salonu. Z natury rzeczy taki obszar jest obszarem zamkniętym (podobnie jak wspomniany wcześniej dom).

Dość charakterystyczny obraz literacki - zamek. Ale najczęściej można ją znaleźć w książkach zagranicznych. Przedmiot ten nie jest charakterystyczny dla klasycznych dzieł rosyjskich. Taki chronotop w opisie Bachtina jest symbolem, wskazującym, że historia, przeszłość klanu dominuje w wydarzeniach dzieła. Ten chronotop przedstawia przestrzeń o ściśle określonych granicach, ramach, ścianach. Innym szczególnym chronotopem jest próg. Mówi o kryzysie, wskazuje na punkt zwrotny, nie towarzyszy jej biografia, odzwierciedla konkretny moment.

Czasami przestrzeń i czas dzieła fikcyjnego można scharakteryzować za pomocą dość osobliwego chronotopu - prowincjonalnej lokalności. Ten obraz charakteryzuje czas bez wydarzeń, ograniczone miejsce. Chronotop jest sparowany z pojęciem samowystarczalności. Obiekt przedstawiony w pracy żyje własnym życiem, niepowiązanym z obiektami zewnętrznymi. Choć czas w ruchu nie jest święty, jest z natury cykliczny.

Chronotopy: duże i nie tylko

Analizując specyfikę przestrzeni artystycznej, możemy zauważyć dominację prawa inwersji. W tym przypadku mówimy o chronotopie idyllicznym. Jest to dość duża wzajemna zależność między czasem a lokalizacją. Czasami nazywa się to folklorem.

Analiza współczesnych dzieł ujawnia pewne tendencje tkwiące w twórczości naszych współczesnych. Tendencja do symbolizmu, jak i tendencja do mitologizacji są uznawane za klasyczne. Podwajanie, przekazywanie do pamięci to typowe cechy. Coraz częściej autorzy tworzą dzieła, w których czas jest jednym z bohaterów, a w niektórych pracach głównym bohaterem. Współczesne kreacje charakteryzuje wzrost znaczenia montażu. Jednocześnie czas i lokalizacja są postrzegane przez autorów jako najważniejsze współrzędne świata. Bez których nie da się zbudować dzieła.

Znaczenie: dlaczego połączenie jest tak ważne?

Nie da się stworzyć dzieła w próżni zarówno pod względem miejsca, jak i czasu. Każde stworzenie jest zawsze obiektem, który posiada pewne cechy czasowe i przestrzenne. Analizując konkretną fikcję, należy dostrzec specyfikę artystycznego czasu i przestrzeni oraz to, czym różnią się one od zwykłej abstrakcji. Należy wziąć pod uwagę, że te kategorie nie są fizyczne. Wielu autorów zauważa jednak, że nawet fizycy nie potrafią dziś jednoznacznie i wyraźnie określić, czym są czas i miejsce. Dla sztuki kategorie te pełnią rolę wyjątkowo specyficznego zjawiska, układu współrzędnych. Lessing najpierw mówił o znaczeniu tych zjawisk dla sztuki jako sfery. W ciągu kilku następnych stuleci pojawiło się wielu teoretyków, którzy rygorystycznie dowodzili, że czas, miejsce hudlitu to nie tylko ważny składnik, ale w wielu przypadkach element definiujący dzieło.

Autor nie bez powodu wybiera formy przestrzeni artystycznej. Stanowią one szczególnie ważny aspekt atmosfery utworu i rozwoju fabuły. Widać to szczególnie wyraźnie przy analizie np. Zbrodni i kary. Przestrzeń, w której zmuszeni są zamieszkać bohaterowie, zadziwia czytelnika swoją ciasnotą. Wszystkie ulice w pracy są wąskie i wszystkie pokoje są bardzo małe. Bohater mieszka w pomieszczeniu, które bardziej przypomina trumnę niż ludzkie mieszkanie. Wszystkie te cechy i lokalizacje nie zostały wybrane przypadkowo. Twórca jest zainteresowany tymi, którzy znaleźli się w impasie w swoim życiu. Autor używa wszelkich dostępnych środków, by raz po raz podkreślać beznadziejność sytuacji, którą opisuje. Na końcu, gdy bohaterowi przychodzi wreszcie uwierzyć i poczuć miłość, jego uwagę dodatkowo akcentuje rozwijająca się przestrzeń, w której rozgrywają się wydarzenia.

Czasy i moralność

Różne okresy przestrzeni artystycznej miały różne znaczenia. Każda nowa epoka charakteryzuje się własnymi, niepowtarzalnymi cechami w zakresie wzajemnych relacji między lokalizacją a czasem. Kolejny okres w rozwoju sztuki ma swoje własne niuanse układów współrzędnych. Istnieją pewne ogólne prawa rozwoju, które pozwalają ocenić, w jakim kierunku zmierza sztuka. Do XVIII wieku estetyka odmawiała autorowi w zasadzie prawa do ingerencji w strukturę twórczości w kategorii czasu. Autor nie miał prawa zacząć od śmierci bohatera, stopniowo rozwijając wydarzenia w przeciwnym kierunku i wracając do jego narodzin. W tamtym okresie narracja musiała być prawdziwa. Kategorycznie zabronione było zakłócanie przebiegu akcji jednej postaci poprzez włączanie bloków dedykowanych innej postaci. Powodowało to niezgodności w czasie, cechę dość powszechną w starszych książkach.

Analiza przestrzeni obrazowej w starszych utworach pokazuje, że istniało wiele historii poświęconych jednemu i temu samemu bohaterowi. Niektóre kończyły się jego udanym powrotem z przygód, inne zaczynały się obrazami cierpienia bliskich z powodu nieobecności bohatera. Typowym przykładem jest "Odyseja" Homera. W XVIII wieku sytuacja zmieniła się diametralnie. Od tego momentu autor ma możliwość dowolnego modelowania kreacji. Nie było już wymogu dostosowania się do logiki życia. Od tego momentu w książkach można było zauważyć dodatkowe wstawki, dygresje i niezgodność z kolejnością. W dzisiejszych czasach autor może dowolnie kształtować kompozycję, układając poszczególne elementy według własnego uznania. Artysta ma pełną swobodę.

Oznaczenia, rozumienie, rozwój terminologii

"Jest o krok od..."... Już samo przeczytanie tego sformułowania sprawia, że od razu wiadomo: bohater stoi przed czymś ważnym, czymś wielkim, czymś, co prawdopodobnie głęboko zmieni jego życie. Próg jest jednym ze wspomnianych wcześniej chronotopów. Według niektórych badaczy przestrzeni artystycznej jest to najczęściej występujący w kulturze chronotop. Jeśli autor uwzględnia je w swoim dziele, sprawia, że sens narracji jest znacznie głębszy. Przejdźmy jednak do chronotopów. Tradycyjnie przyjmuje się, że jest to kategoria uniwersalna. Używa się go w odniesieniu do modelu, który zawiera cechy czasowe i kategorię lokalizacji. Autor terminu sugerował jednak, że zjawisko to należy rozumieć jako stabilny wzorzec, który obserwuje się w różnych kreacjach.

Chronotop to nie jedyny format modelu. Są też te bardziej ogólne, oparte na specyfice danej kultury. Uważa się, że takie modele są związane z historią. Zastępują się wzajemnie. Człowiek jest taki, że przestarzały model nie znika, nadal podnieca czytelnika, ekscytuje go - i dlatego jest podstawą do stworzenia dzieła fikcji. W różnych kulturach istnieją niezliczone odmiany modeli. Kilka z nich uważa się za podstawowe, a najprostszym jest zerowy czas i miejsce. To jest nieruchomy model. Zarówno czas jak i lokalizacja są dla takiej konstrukcji bez znaczenia. Nie ma różnicy między różnymi miejscami, zawsze dzieją się te same rzeczy. Model ten uważany jest za najbardziej archaiczny, choć nie stracił nic ze swojej aktualności w naszych czasach. Leży ona u podstaw wyobrażeń o sferze niebiańskiej i podziemnej, często aktywowanych przy próbach wyobrażenia sobie, co dzieje się po śmierci. To właśnie ten model posłużył do sformułowania "złotego wieku". Bardzo obrazowo jest to wyrażone w zakończeniu Mistrza i Margarity.

Wszystko jest okrągłe

Przestrzeń artystyczna Gogola często budowana jest na modelu kołowym. Nazywa się ją również cykliczną. Forma ta jest uważana za jedną z najbardziej rozpowszechnionych. Cykle przyrody, nieustannie zmieniające się wokół nas, są wielkim zewnętrznym wzmocnieniem struktury. Kluczową cechą tego modelu jest idea, że prędzej czy później wszystko wróci do punktu wyjścia, do stabilnej pozycji. Czas, miejsce są w takim modelu dopuszczalne, ale takie kategorie są warunkowe, bo bohater prędzej czy później dociera do punktu wyjścia, nie ma zmiany.

Nie tylko przestrzeń artystyczna Inspektora rządowego Gogola i innych jego utworów wpisuje się w model cykliczny. Istnieją starsze przykłady, które krytycy uważają za szczególnie odkrywcze. Na przykład "Odyseja" Homera. Bohater spędza długie lata w podróży i przeżywa ogromną ilość niesamowitych przygód. Wracając do domu spotyka swoją żonę; jest ona nadal tak samo piękna i tak samo zakochana w nim, jak w dniu, w którym wypłynęła. Niektórzy krytycy widzą w nim czas przygód, istniejący tylko wokół głównego bohatera. Kategoria temporalna nie zmienia jednak nic o bohaterach ani o relacjach między nimi.

To ciekawe

Cyklicznie konstruowana przestrzeń artystyczna wpisuje się w archaiczny model. Projekcje takiego systemu są dość charakterystyczne dla dzisiejszej kultury. Widać to w pracach Yesenina. Widać to szczególnie w utworach napisanych przez wielkiego poetę w dojrzałych latach. Zwrócił się ku tematowi cyklu życia i uczynił go centralnym w swojej twórczości. Nawet jego najsłynniejsze wiersze, napisane tuż przed śmiercią, charakteryzują się takim modelem i są nawiązaniem do materiału biblijnego, również zbudowanego na idei koła.

Realizm natomiast zakłada model liniowy. A przestrzeń jest jak najbardziej szeroka i otwarta. Doskonałym obrazem dla takich prac jest strzała wycelowana precyzyjnie w cel. Uwalnia go przeszłość, leci w przyszłość. Ten model jest kluczowy dla ludzkiego umysłu naszych czasów. Dominuje w większości dzieł sztuki ostatnich kilku wieków. Klasycznym przykładem są teksty Tołstoja. W ramach tego modelu każde zdarzenie nabiera niepowtarzalności i zdarza się tylko raz, ponieważ człowiek podlega zmianom. Model liniowy jest prekursorem psychologizmu opartego na idei zmiany, która nie jest dopuszczalna w systemach cyklicznych i zerowych. Model linearny łączy się z historyzmem jako zasadą twórczą. Zakłada rozumienie persony jako produktu jakiejś epoki, nie rozpatruje abstrakcyjnej osoby poza czasem.