Modernizacja społeczna społeczeństwa: pojęcie, cechy, przykłady

Idee modernizacji społecznej pojawiły się w latach 60. Istotą tej idei było to, że istnieje jeden wzorzec rozwoju społeczeństwa - jest nim droga zachodnia, a wszystkie inne są uważane za ślepy zaułek i prowadzą do degradacji. Idea ta ma solidne podstawy historyczne, podobnie jak inne idee rozwoju społecznego.

Czym jest modernizacja?

Teoretycznie, modernizacja społeczna odnosi się do przejścia od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego poprzez transformacje ekonomiczne, postawowe i polityczne. Teoria ta przyjmuje za standard zachodnią ścieżkę rozwoju. Uważa się, że każdy kraj, który podąża tą drogą, automatycznie stanie się zamożny. Ponieważ jednak idea modernizacji społecznej nie uwzględnia specyfika narodowa innych krajów, dla których sposób zachodni może być z wielu powodów nie do przyjęcia, często jest krytykowany.

W socjologii, oprócz teorii modernizacji społecznej, istnieje wiele różnych teorii, które również wyjaśniają wzór rozwoju, jaki wykształcił się w poszczególnych krajach. Teorie te wykorzystują jako podstawę teorię rozwoju ewolucyjnego oraz wpływ warunków klimatycznych i geograficznych. Są one również badane i wykorzystywane w projektowaniu programów rozwoju społecznego w różnych stanach.

Jakie są kryteria pomiaru poziomu rozwoju społecznego społeczeństwa?

Głównym z nich jest oczywiście poziom rozwoju technologicznego, ponieważ to właśnie nowe technologie napędzają rozwój gospodarczy, polityczny i kulturalny. W każdym razie to właśnie pojawienie się nowych technologii doprowadziło do poważnych zmian, nie tylko w społeczeństwie zachodnim, ale także zmieniło strukturę społeczeństw w krajach niezachodnich.

Określając poziom rozwoju i strukturę społeczną nowoczesnego społeczeństwa, kraj jest oceniany według następujących parametrów:

• infrastruktura;
• ekonomia;
• instytucje polityczne;
• kultura;
• ustawy i prawa;
• nauka;
• technika;
• lek;
• jakość kształcenia, jego dostępność.

W teorii modernizacji społecznej wskaźniki te pomagają określić poziom rozwoju narodu i zdecydować, które z nich należy poprawić.

Rodzaje modernizacji

Istnieją dwa rodzaje modernizacji społecznej - organiczna i nieorganiczna. Organiczne - jest wtedy, gdy rozwój kraju następuje od wewnątrz, napędzany przez czynniki wewnętrzne. Wynika to z cech kulturowych i psychologicznych mieszkańców tego kraju. W modernizacji organicznej mówi się, że jeden naród dokonuje odkryć w nauce i technice, nie pożyczając niczego od innych narodów.

Nieorganiczna, czyli to, co zwykle nazywa się modernizacją wtórną, modernizacja następuje pod wpływem czynników zewnętrznych, gdy kraj ma do czynienia z bardziej rozwiniętymi narodami. W tej sytuacji musi zapożyczyć technologię, instytucje kulturowe i polityczne od bardziej zaawansowanego narodu. Drugie często określane jako "modernizacja doganiająca", a termin ten odnosi się głównie do byłych kolonii i półkolonii.

Fazy cywilizacji europejskiej

Historia zmian społecznych w społeczeństwie dzieli się na następujące etapy:

1. Okres prehistoryczny. Proste narzędzia. Żyją głównie ze zbieractwa i polowań. Brak języka pisanego, sztuki - tylko prymitywne rysunki na ścianach jaskiń i chat.
2. Okres antyczny. Okres ten charakteryzuje się rozwojem rolnictwa, hodowli zwierząt. Powstanie i rozwój nauk: astronomii, matematyki, filozofii, prawa. Pojawia się pismo. Budowane są skomplikowane i okazałe konstrukcje, wykorzystujące urządzenia mechaniczne i maszyny. System gospodarczy zbudowany na wykorzystaniu pracy niewolniczej. Okres starożytny zakończył się upadkiem Cesarstwa Rzymskiego i długim okresem stagnacji aż do renesansu.
3. Epoka renesansu. Rozwój produkcji, nowe narzędzia mechaniczne i maszyny. Powstają żaglowce dalekomorskie. Odkrycie nowych terytoriów i szlaków handlowych. Idee humanistyczne. Pojawienie się pierwszych banków i giełd.
4. Wiek oświecenia. Rozwój nauki i techniki, powstanie pierwszych przedsiębiorstw kapitalistycznych i klasy burżuazyjnej. Przedsiębiorstwa jednak nadal wykorzystują siłę ludzkich i zwierzęcych mięśni. Węgiel jest wykorzystywany jako podstawowe źródło energii.
5. Epoka przemysłowa. Powstanie nowych środków transportu: parowce, maszyny parowe, pierwsze pojazdy mechaniczne... Wynalezienie maszyny parowej, telegrafu, telefonu, radia i elektryczności. Następuje masowy exodus ludzi ze wsi do miasta. Szybka urbanizacja oznaczała przejście od społeczeństwa agrarnego do przemysłowego.
6. Epoka postindustrialna. Pojawienie się nowoczesnej komunikacji i mediów, komputerów, internetu, telefonów komórkowych, robotów. Duża część ludności pracuje w sektorze usług, a nie w rolnictwie czy przemyśle. Głównym kapitałem przedsiębiorstw w krajach postindustrialnych jest wiedza i technologia.

Przejście do nowego etapu następuje zwykle wtedy, gdy poprzedni system społeczny nie spełnia już nowych warunków. Nadchodzi kryzys, z którego jedynym wyjściem może być przejście na nowy, wyższy poziom rozwoju. Rosja podąża tą drogą, czyli jest ona uniwersalna, ale droga rosyjska ma swoją specyfikę. Wynika to z faktu, że Rosja historycznie rozwijała się jako państwo scentralizowane z autorytarnym typem rządu. Dlatego przejście z jednego poziomu na drugi zawsze odbywało się "od góry" przez rządzącą górę, a nie od dołu, jak to miało miejsce w Europie Zachodniej.

Modernizacja cywilizacyjna byłych kolonii

Kraje Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, będące dawnymi koloniami państw europejskich, uzyskały wolność i niepodległość w XX wieku. Ponieważ jednak powstałe państwa przez długi czas znajdowały się na niskim poziomie struktury społecznej, zmuszone były przyjąć zachodni lub radziecki model rozwoju.

Jednak modele te nie okazały się możliwe do zaakceptowania przez wszystkie kraje. Z nielicznymi wyjątkami, modernizacja ta doprowadziła do pogorszenia jakości życia, konfliktów społecznych w społeczeństwie oraz upadku instytucji gospodarczych i politycznych. Niektóre kraje, jak Turcja i Iran, odrzuciły zachodnią ścieżkę rozwoju. Prowadziło to do rozwoju fundamentalizmu islamskiego w tych krajach, a te nowoczesne instytucje społeczne ulegały stopniowej degradacji, ustępując miejsca tradycyjnym.

Przejście to nie oznacza jednak, że kraje te zrezygnowały z rozwoju przemysłowego z dalszym przejściem do postindustrialnego. Ponieważ społeczeństwo przemysłowe jest społeczeństwem pracy maszynowej i produkcji przemysłowej, wysokiej technologii, czyli dla istnienia i rozwoju takiego społeczeństwa nie ma potrzeby przyjmowania wszystkich wartości zachodnich, ale tylko to, co jest naprawdę niezbędne.

Teoria antropogenezy

Poza ideą modernizacji cywilizacyjnej w socjologii funkcjonuje kilka innych teorii. Antropogeneza jest jedną z nich. Istota tej teorii polega na tym, że narody i państwa przechodzą te same etapy życia, rozwoju, upadku i śmierci, co indywidualny organizm. Teoria ta ma również solidne podstawy historyczne i jest również wykorzystywana do tworzenia modeli rozwoju społecznego.

Wiele imperiów rozpoczęło swój rozwój jako tradycyjne społeczeństwa. Wraz z powiększaniem się terytoriów i Wielkość populacji, rozwijały się instytucje społeczne i polityczne, powstawały nowe obiekty kultury, rozwijała się nauka i sztuka. Osiągnąwszy wysoki poziom, imperium zaczęło tracić grunt pod nogami, podstawowe instytucje zaczęły ulegać degradacji, wzrosło niezadowolenie społeczne. Zbliżał się etap dezintegracji i upadku państwa. Prawie wszystkie imperia, od rzymskiego po osmańskie, były takie. Socjologowie i historycy zauważają, że taki cykl powtarza się okresowo w historii ludzkości, przy czym nowe imperium w końcu awansuje na wyższy poziom rozwoju społecznego i technologicznego niż poprzednie.

Niedostatki teorii modernizacji społecznej

Idea modernizacji społecznej społeczeństwa ma dwie istotne wady. To zachodni etnocentryzm, ignorowanie prawa innych ludów do własnej drogi, zawłaszczanie wynalazków i technologii stworzonych przez ludy, które zignorowały zachodnią drogę rozwoju. Na przykład porcelanę, proch strzelniczy, pieniądze papierowe i kompas wynaleźli Chińczycy, dźwignię i podstawy mechaniki starożytni Grecy, a algebrę Arabowie. Wszystkie narody Ziemi w taki czy inny sposób przyczyniły się do rozwoju ludzkiej cywilizacji, a nawet demokracja po raz pierwszy pojawiła się nie w USA czy Europie Zachodniej, ale w starożytnej Grecji.

Fakt, że wiele rzeczy narody zachodnie zaadoptowały z innych krajów nie umniejsza osiągnięć Zachodu. Oznacza to jednak, że teoria modernizacji społecznej nie jest uniwersalna i nie może być stosowana jako jedyna słuszna droga ewolucyjnych zmian w społeczeństwie.

Czy Rosja potrzebuje modernizacji??

W Rosji od dawna toczy się debata o tym, jaką drogę powinien obrać kraj. Niektórzy uważają, że, co jest potrzebne Przeprowadzenie modernizacji społecznej, czyli podążanie zachodnią drogą rozwoju. Inni uważają, że wyższość cywilizacji zachodniej nad rosyjską jest mitem narzuconym przez państwa zachodnie. Zachód powołuje się na fakt, że Rosja przejęła wiele rzeczy z krajów zachodnich: naukę, technologię, niektóre instytucje polityczne. Ich przeciwnicy przytaczają historyczne dowody na to, że wiele z tego, co pojawiło się na Zachodzie, istniało już w Rosji.

Przeciwnicy modernizacji mają m.in dobre powody Sceptycyzm wobec "gotowych recept" oferowanych przez kraje zachodnie. Próby przeprowadzenia całkowitej modernizacji w Rosji zawsze prowadziły do katastrofalnych rezultatów. Przykładem są wydarzenia z lat 90-tych, kiedy to kierownictwo kraju postanowiło całkowicie porzucić własną drogę rozwoju i przeprowadzić modernizację społeczną. Wynik był katastrofalny: zniszczenie gospodarki, systemu edukacji, systemu politycznego. Struktura społeczeństwa rosyjskiego uległa pogorszeniu, co doprowadziło do wzrostu przestępczości. Jeśli mówimy o przyjęciu niektórych bardziej zaawansowanych technologii spotykanych w krajach zachodnich, taka modernizacja jest konieczna. Przyjęcie instytucji politycznych i społecznych, biorąc pod uwagę różnice w mentalności, nie jest podążaniem drogą postępu, ale drogą regresu.

Dlaczego próby modernizacji społecznej w Rosji nie powiodły się

Jak widzieliśmy powyżej, modernizacja społeczna nie zawsze prowadzi do pozytywnych rezultatów, zwłaszcza jeśli kraj przebył większą część swojej historycznej drogi i osiągnął pewne sukcesy w rozwoju. Gdy podstawowe instytucje społeczne - oświata, system prawny, kultura, nauka - były już ukształtowane i osiągnęły pewien poziom w państwie. Choć formalnie dany kraj może podążać bardzo podobnymi ścieżkami rozwoju, np. Rosja przeszła industrializację, podobnie jak kraje zachodnie. Społeczeństwo uprzemysłowione zostało zbudowane. Nie oznacza to, że rosyjskie społeczeństwo przemysłowe jest dokładnie takie samo jak w każdym kraju Europy Zachodniej.

Nie oznacza to jednak, że rosyjski sposób rozwoju jest gorszy lub lepszy. Po prostu jest inaczej. Poniższa tabela przedstawia główne różnice w rozwoju instytucji społecznych.

Chociaż Rosja przyjęła pewne technologie i instytucje społeczne, podstawowe wartości pozostają takie same. Jest to specyfika modernizacji społecznej Rosji. Tylko taka modernizacja, która przyjmuje i restrukturyzuje dorobek cywilizacji zachodniej na potrzeby kraju, może osiągnąć wysokie wyniki. Przykładem mogą być osiągnięcia w kosmosie - Związek Radziecki wystrzelił pierwszego na świecie satelitę kosmicznego, za nim podążył człowiek; w przemyśle jądrowym - pokojowe wykorzystanie energii atomowej do wytwarzania energii elektrycznej.

Obecny stan Rosji i możliwe ścieżki rozwoju

Dziś Rosja jest na drodze do modernizacji społecznej, ale z uwzględnieniem specyfiki narodowej. Oprócz zachodnich technologii kraj ten korzysta z osiągnięć radzieckich. Choć w niektórych sektorach nadal jest liderem, pozostaje daleko w tyle pod względem ogólnego rozwoju społecznego. Jest to po części efekt błędnej modernizacji z końca lat 80-tych, kiedy to na skutek bezrefleksyjnej reformy modelu rozwoju kraju upadły niemal wszystkie instytucje społeczne. Wybuchł kryzys gospodarczy, polityczny i społeczny, z którego kraj z trudem się podnosi.

Obecnie rząd rosyjski prowadzi politykę przyspieszenia rozwoju kraju. Następuje pełnowymiarowa odnowa infrastruktury, rozwój nowych technologii w zakresie robotyki, energii jądrowej, produkcji nowych materiałów. Budowa nowych instytucji kulturalnych i edukacyjnych. Istniejące w społeczeństwie rosyjskim struktury społeczne ulegają stopniowej odnowie.