Państwo mongolskie: opis, historia i ciekawostki

Z wyjątkiem skrajnie północnych regionów, Mongolia ma bardzo suchy klimat, a temperatury zimą i latem są zupełnie inne. Sugeruje się, że osobliwości warunków klimatycznych północno-zachodniej Azji dały początek typowi mongoloidalnemu, który następnie rozprzestrzenił się w wielu innych regionach.

Powstanie państwa mongolskiego

Według niektórych historyków plemiona mongolskie pasły się wzdłuż południowego brzegu Amuru lub w dolnym biegu rzek Argun i Shilka. W X i XI wieku zaczęli stopniowo migrować na zachód w rejon Khalkh, wypędzając mieszkające tam ludy turkojęzyczne. Według "Tajnej historii Mongołów" w połowie XII wieku ze zjednoczonych 27 plemion Nirun-Mongoli, wśród których czołową pozycję zajmowały klany Khiad-Borjigin i Taijiut, powstało pierwsze państwo mongolskie - Hamag Mongol ulus (państwo wszystkich Mongołów). Do około 1160 roku, w wyniku wewnętrznych walk o władzę, państwo uległo rozpadowi. Istniały też plemiona Darlekin Mongol, które nie należały do Hamag Mongołów, zamieszkiwali oni tereny w pobliżu Trzech Rzek.

W związku z tym historia państwa mongolskiego sięga XIII wieku, kiedy to pod wodzą Temuchina plemiona mongolskie połączyły się między Mandżurią a Górami Ałtajskimi. Zjednawszy swoich zwolenników, syn Jeszugei zdołał podbić najpotężniejsze sojusze plemienne na ziemiach mongolskich: tatarski na wschodzie (1202), kereicki w Mongolii Środkowej (1203) i naimański na zachodzie (1204). Na zjeździe szlachty mongolskiej w 1206 roku Temuchin został ogłoszony królem całej Mongolii i otrzymał tytuł Czyngis-chana. Na tym samym zjeździe ustalono strukturę młodego państwa i jego prawa.

organizacja i struktura

Nowy władca podjął radykalne reformy mające na celu wzmocnienie scentralizowanego systemu rządów i stłumił wszelkie formy separatyzmu. Koczownicy zostali podzieleni na grupy "dziesięciu", "stu" i "tysiąca" mężczyzn, którzy natychmiast stali się wojownikami w okresie wojny. Chana wydał kodeks praw (Yasa), który poruszał wszystkie kwestie mechanizmu państwowego i porządku społecznego. Wszelkiego rodzaju naruszenia, nawet drobne, były w państwie mongolskim surowo karane. Czyngis-chan, aby wzmocnić swoją dynastię, rozdał duże lenna ziemi swoim najbliższym krewnym i współpracownikom. Powstała też osobista gwardia chana.

Poważne zmiany zachodziły w sferze kulturowej plemion mongolskich. Powszechne pismo mongolskie pojawiło się dopiero na początku XIII wieku, ale już w 1240 roku powstał słynny zabytek historiograficzny "Święta opowieść Mongołów". Za czasów Czyngis-chana powstała stolica imperium, Karakorum, która stała się centrum handlu i przemysłu.

Niezwyciężona armia

Państwo mongolskie wybrało drogę agresywnej polityki podboju jako główny środek łatwego wzbogacenia się i zaspokojenia rosnących potrzeb koczowniczej arystokracji. Powodzenie późniejszych kampanii wojskowych ułatwiała siła organizacyjna i technicznie wyposażona armia mobilna dowodzona przez sprawnych dowódców.

W 1211 roku armia Czyngis-chana pomaszerowała na Chiny, padło 90 miast, a do 1215 roku stolica, Yanjing (dzisiejszy Pekin), została zdobyta. W latach 1218-1221. Mongołowie ruszyli w kierunku Turkiestanu, zdobywając Semirechię, Samarkandę i inne ośrodki Azji Środkowej. W 1223 roku dotarli na Krym, Zakaukazie, zajęli część Gruzji i Azerbejdżanu, a po pokonaniu Alanów wkroczyli na stepy kumańskie, gdzie pokonali połączoną armię rosyjsko-kumańską.

Pod koniec życia Czyngis-chana imperium mongolskie obejmowało: północne Chiny (imperium Jin), wschodni Turkiestan, Azję Środkową, ziemie od Irtyszu do Wołgi, północne części Iranu i część Kaukazu.

Inwazja na Rosję

Plądrujące kampanie zdobywców zamieniły kwitnące niegdyś ziemie w pustynie i miały niszczycielski Konsekwencje dla pokonanych narodów, w tym Rosji. Państwo mongolskie, obrawszy kurs na Europę Zachodnią, jesienią 1236 roku zrujnowało Bułgarię Wołżańsko-Kamieńską, a w grudniu 1237 roku jego wojska najechały księstwo riazańskie.

Kolejnym celem najazdu mongolskiego był Włodzimierz. Wojska Batyi (wnuka Czyngis-chana) pokonały orszak księcia pod Kołomną, po czym Moskwa została spalona. Na początku lutego 1238 roku rozpoczęli oblężenie Włodzimierza i w ciągu pięciu dni miasto padło. 4 marca 1238 r. książę włodzimierski Jurij Wsiewołodowicz został okrutnie pokonany nad rzeką Siti, a księstwo włodzimiersko-suzdalskie zostało zniszczone. Następnie Mongołowie ruszyli na Nowogród, niespodziewanie napotykając dwa tygodnie desperackiego oporu w mieście Torżok. Jednak przed dotarciem do wspaniałego miasta na sto wiorst, siły Batyi zawróciły. Nie wiadomo jeszcze, co skłoniło ich do podjęcia tej decyzji.

Inwazja Mongołów na południową Ruś wczesną wiosną 1239 r. W marcu zajęto miasto Pereslavl, w październiku padł Czernigow, a na początku jesieni 1240 roku wysunięte wojska Batu Chana obległy Kijów. Przez trzy miesiące kijowianie zdołali odeprzeć napór Mongołów, ale z powodu dużych strat obrońców udało im się jeszcze zdobyć miasto. Wiosną 1241 r. armia mongolska znalazła się u progu Europy, ale wyczerpana krwią zmuszona została do powrotu nad Dolną Wołgę.

Rozpad imperium

Główną osobliwością państwa mongolskiego było oparcie go wyłącznie na sile militarnej, co czyniło całą formację niestabilną, gdyż duże rozmiary imperium nie pozwalały na kontrolowanie jego licznych prowincji. Tymczasem wielkie podboje nie mogły trwać w nieskończoność; wyczerpały się zasoby ludzkie i organizacyjne, a ofensywny zapał wojsk mongolskich zaczął słabnąć. Ostry opór Europy, Bliskiego Wschodu i Japonii zmusił chanów do porzucenia ambitnych celów (dominacja nad światem).

Począwszy od drugiej połowy XIII wieku potomkowie Czyngis-chana, rządzący oddzielnymi ulami, osłabiali imperium swoimi wojnami domowymi, podsycając tym samym nastroje separatystyczne. W końcu nieustanne walki doprowadziły do utraty kontroli nad podbitymi ziemiami. Pod koniec XIV wieku wielkie imperium przestało istnieć, a historia Mongolii weszła w okres rozdrobnienia feudalnego.

Dziedzictwo dla świata

Rozważając rolę państwa mongolskiego w historii świata, wypada stwierdzić nie tylko wyniszczające konsekwencje jego rządów, ale miał też momenty twórcze. Podbój świata ułatwił procesy migracyjne na wielką skalę, kontakty religijne i kulturowe, kształtowanie się mody i nowych gustów, powstanie idei kosmopolityzmu. Ale przede wszystkim Mongołowie zamknęli łańcuch międzypaństwowych powiązań handlowych w jeden zespół szlaków morskich i lądowych. Dzięki temu Marco Polo mógł bezpiecznie przemieszczać się po cesarskich drogach i wejść na służbę Kublaihana w drugiej połowie XIII wieku. Podróżnicy tacy jak on przywieźli na Zachód wiedzę, naukę, sztukę, towary i nowe wynalazki (proch strzelniczy, kompas, prasę drukarską), które wniosą ogromny wkład w rozwój cywilizacji europejskiej.

Stosunki między Wschodem a Zachodem pogorszyły się wraz z upadkiem imperium. Dopiero w XV wieku handel mógł zostać wznowiony: europejscy odkrywcy znaleźli nową drogę morską na Wschód.

Ciekawostki

• W państwie mongolskim nie zachęcano do torturowania jeńców, ale od czasu do czasu uciekano się do nich i w takich przypadkach przeprowadzano je najbrutalniej. Świętując zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi nad rzeką Kalką, pojmanych książąt umieszczono pod drewnianymi deskami i ucztowano na nich aż do śmierci.
• Słynna mongolska kawaleria poruszała się szybciej niż jakiekolwiek inne dostępne wojska. W ciągu jednego dnia mógł pokonać ponad 80 kilometrów.
• Termin "jarzmo" jest nieobecny w kronikach rosyjskich. Po raz pierwszy wspomniany przez polskiego kronikarza Jana Długosza w XV wieku. Według niektórych badaczy rosyjscy książęta i mongolscy chanowie przedkładali negocjacje i ustępstwa nad pustoszenie ziem.