Era jelcyna: historia, charakter i rezultaty rządów

Epoka Jelcyna to ważny okres w historii współczesnej Rosji, który do dziś jest różnie oceniany przez wielu historyków. Jedni widzą w pierwszym prezydencie Federacji Rosyjskiej zwolennika demokratycznych przemian, który wyzwolił kraj spod jarzma komunizmu, dla innych był on niszczycielem Związku Radzieckiego, którego rządy doprowadziły do powstania oligarchów i roztrwonienia narodowych zasobów. W tym artykule analizujemy czas, w którym Borys Nikołajewicz kierował krajem, przyglądając się głównym rezultatom tego okresu.

Wybór na prezydenta Rosji

Uważa się, że era Jelcyna rozpoczęła się 12 czerwca 1991 roku, kiedy został wybrany na prezydenta RSFSR. W wyborach głosowało na niego ponad 57% wyborców. W liczbach bezwzględnych jest to ponad 45,5 mln osób. Za jego głównego rywala uważano Nikołaja Ryżkowa, popieranego przez KPZR, ale wynik jego przeciwnika wyniósł 16,85%. Era Jelcyna rozpoczęła się od hasła wspierania suwerenności Rosji w ramach Związku Radzieckiego i walki z przywilejami nomenklatury.

Pierwszym dekretem nowego prezydenta był dekret o działaniach na rzecz rozwoju oświaty. Opierał się na poparciu dla obszaru, szereg propozycji miało charakter deklaratywny. Wiele nie udało się osiągnąć. Na przykład obietnica wysyłania za granicę na szkolenia i edukację co najmniej 10 tys. osób rocznie rozwoju zawodowego.

Era Jelcyna kojarzy się z rozpadem Związku Radzieckiego. Już 1 grudnia na Ukrainie odbyło się referendum w sprawie niepodległości. Kilka dni później prezydent Rosji spotkał się w Puszczy Białowieskiej z nowym przywódcą Ukrainy Leonidem Krawczukiem i szefem Rady Najwyższej Białorusi Stanisławem Szuszkiewiczem. Delegacja rosyjska przedstawiła nowy projekt Unii Suwerennych Państw, który był w tym czasie aktywnie dyskutowany. Podpisano ją wbrew wynikom referendum w sprawie zachowania ZSRR. W tym czasie rząd centralny, kierowany przez Gorbaczowa, był skutecznie sparaliżowany, nie mogąc przeciwstawić się szefom republik.

Traktat został szybko ratyfikowany, a 25 grudnia prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow ustąpił, przekazując Jelcynowi swoją rezydencję na Kremlu i nuklearną walizkę.

Pierwsze lata

Pierwsze lata rządów Jelcyna okazały się niezwykle trudne. Jesienią 1991 roku było już jasne, że Związek Radziecki nie jest w stanie spłacić swojego zagranicznego zadłużenia. Negocjacje zakończyły się żądaniem ze strony banków zagranicznych pilnego przejścia do reform rynkowych. Wtedy też ruszył program gospodarczy Jegora Gajdara. Wiązało się to z liberalizacją cen, prywatyzacją, konwersją rubla i interwencją towarową.

Jelcyn 6 listopada utworzył rząd, którym sam kierował do połowy 1992 roku. Punkt wyjścia "terapia szokowa" była liberalizacja cen. Planowano ich zwolnienie 1 grudnia, ale stosowny dekret został wykonany dopiero 2 stycznia 1992 roku. rynek zaczął zalewać towarami konsumpcyjnymi, a polityka monetarna polegająca na emisji pieniądza doprowadziła do hiperinflacji. Spadły realne emerytury i płace, poziom życia gospodarka gwałtownie spadła. Procesy te można było zatrzymać dopiero w 1993 r.

Jedną z pierwszych ważniejszych decyzji Jelcyna było zadekretowanie wolnego handlu. Dokument ten de facto zalegalizował przedsiębiorczość. Wiele osób zajęło się drobnym handlem na ulicach. Zdecydował się również na rozpoczęcie aukcji hipotecznych i prywatyzacji bonów, co spowodowało, że większość własności państwowej pozostała w rękach ograniczonej grupy osób, tj. oligarchów. Tymczasem kraj boryka się z masowym niewypłacaniem wynagrodzeń i spadkiem produkcji.

Do problemów gospodarczych dołączył się kryzys polityczny. W niektórych regionach wzmocniły się narodowe organizacje separatystyczne.

Reforma konstytucyjna

Charakter epoki Jelcyna był demokratyczny, o czym świadczy reforma konstytucyjna. W grudniu 1993 roku odbyło się referendum w sprawie przyjęcia nowego projektu konstytucji. Głosowało na nią prawie 58,5% wyborców. Konstytucja została przyjęta.

Dokument dawał prezydentowi znaczną władzę, natomiast znaczenie parlamentu zostało poważnie pomniejszone.

Wolność słowa

Mówiąc krótko o epoce Jelcyna, należy zauważyć, że jednym z jej symboli była wolność słowa cechy wyróżniające była wolność słowa. Jej symbolem był program satyryczny "Lalki", , który był emitowany od 1994 do 2002 roku. Ośmieszała popularnych urzędników państwowych i polityków, w tym samego prezydenta.

Istnieją jednak liczne dowody na to, że Jelcyn kontrolował rosyjską telewizję w latach 1991-1993. Wybrane programy były zdejmowane z anteny, jeśli krytykowały działania prezydenta.

Atakowano nawet oficjalnie prywatne firmy telewizyjne. Na przykład osoby bliskie Jelcynowi przypominają, że w 1994 roku głowie państwa nie podobały się relacje NTV z wojny w Czeczenii. Prezydent polecił zająć się właścicielem kanału telewizyjnego Vladimirem Gusinsky`m. Dudajew nawet na krótko musiał wyjechać do Londynu.

Wojna w Czeczenii

Dla wielu osób Rosja za czasów Jelcyna kojarzy się z wojną w Czeczenii. Problemy w tej kaukaskiej republice zaczęły się już w 1991 roku, kiedy to zbuntowany generał Dżochar Dudajew proklamował niepodległą Iczkerię. W Czeczenii szybko rozkwitły nastroje separatystyczne.

Sytuacja była wyjątkowa: Dudajew nie płacił podatków do budżetu federalnego, zabronił pracownikom służby bezpieczeństwa wjazdu do republiki, ale nadal otrzymywał dotacje ze skarbu państwa. Do 1994 r. ropa naftowa napływała do Czeczenii, nie będąc w żaden sposób opłacana. Ponadto Dudajew odsprzedał je za granicę. Moskwa wspierała antydudajewską opozycję, ale przez pewien czas nie interweniowała w konflikt. W tym samym czasie w republice faktycznie wybuchła wojna domowa.

W listopadzie 1994 r. opozycja, wspierana przez rosyjskie służby bezpieczeństwa, podjęła próbę szturmu na Grozny, która zakończyła się niepowodzeniem. Po tym wydarzeniu Jelcyn zdecydował się na wprowadzenie wojsk do Czeczenii. Kolejne wydarzenia były oficjalnie określane przez Kreml jako przywrócenie porządku konstytucyjnego.

Oceniając charakter i rezultaty rządów Jelcyna, wielu twierdzi, że była to jedna z najbardziej spartaczonych decyzji, zarówno plan, jak i jego realizacja. Nierozważne działania spowodowały dużą liczbę ofiar cywilnych i wojskowych. Zginęły dziesiątki tysięcy ludzi.

Wojska federalne zostały wyparte z Groznego w sierpniu 1996 roku. Po tym nastąpiły porozumienia chasawickie, które przez wielu były postrzegane jako zdrada.

Druga kadencja prezydencka

W 1996 roku Jelcyn pokonał w drugiej turze komunistę Giennadija Ziuganowa, mimo nieudanej pozycji startowej. Po zakończeniu kampanii wziął długą przerwę w kierowaniu krajem, ponieważ jego zdrowie mocno szwankowało. Nawet inauguracja była skrócona.

Głową państwa zostawali politycy, którzy finansowali lub przewodniczyli kampanii wyborczej. Czubajs został mianowany szefem administracji prezydenckiej, Władimir Potanin pierwszym zastępcą premiera, a Borys Berezowski zastępcą sekretarza Rady Bezpieczeństwa.

Jelcyn przeszedł operację pomostowania tętnic wieńcowych w listopadzie. W tym czasie Czernomyrdin był pełniącym obowiązki prezydenta. Prezydent wrócił do steru państwa dopiero w 1997 roku.

Przetasowania w Premiership

Okres ten upłynął pod znakiem podpisania dekretu o denominacji rubla oraz prowadzenia rozmów z przywódcą Czeczenii Maschadowem. Wiosną 1998 roku rząd Czernomyrdina został zmuszony do dymisji, a premierem w trzecim podejściu został Siergiej Kiriyenko.

W sierpniu 1998 roku, dwa dni po pewnej deklaracji Jelcyna, że nie będzie dewaluacji rubla, tak się stało. Rosyjska waluta zwiększyła swoją wartość czterokrotnie. Rząd Kiriyenki został zwolniony.

21 sierpnia większość deputowanych Dumy wezwała prezydenta do dobrowolnej rezygnacji. Ten jednak odmówił i we wrześniu Primakow został premierem.

Parlament rozpoczął procedurę impeachmentu w maju. Jelcynowi postawiono pięć zarzutów. W przeddzień głosowania Primakow został zwolniony, a na jego miejsce powołano Stepashina. Żaden z zarzutów nie uzyskał wymaganej liczby głosów.

Stepashin był krótko premierem, w sierpniu zastąpił go Władimir Putin, którego Jelcyn oficjalnie ogłosił swoim następcą. Pod koniec 1999 roku sytuacja uległa pogorszeniu. Rebelianci czeczeńscy zaatakowali Dagestan; wysadzono budynki w Moskwie, Wołgodońsku i Buńsku. Prezydent zapowiada operację antyterrorystyczną na prośbę Putina.

rezygnacja

31 grudnia w południe czasu moskiewskiego Borys Jelcyn ogłosił, że ustępuje ze stanowiska prezydenta. Przypisał to złemu stanowi swojego zdrowie. Głowa państwa poprosiła o przebaczenie wszystkich obywateli kraju... To był koniec ery Jelcyna.

Władimir Putin został mianowany pełniącym obowiązki głowy państwa i tego samego dnia wygłosił noworoczne orędzie do Rosjan. Tego samego dnia podpisano dekret, który gwarantował Jelcynowi ochronę przed ściganiem, a także znaczne korzyści materialne dla niego i jego rodziny.

Opinia publiczna

Charakter epoki Jelcyna i rezultaty rządów pierwszego prezydenta Rosji są oceniane do dziś.

Według badań opinii publicznej 40% Rosjan pozytywnie ocenia jego historyczną rolę, a 41% negatywnie. Jednocześnie w 2000 roku, zaraz po jego ustąpieniu, pozytywnie oceniło go tylko 18 proc. respondentów, a negatywnie 67 proc.

Ocena władz

Różne poglądy na temat wyników epoki Jelcyna wyrażały również władze rosyjskie. W 2006 roku Putin oświadczył, że jego głównym osiągnięciem podczas rządów pierwszego prezydenta Rosji było umożliwienie wolności obywatelom. W tym tkwi jego główna zasługa historyczna.

W 2011 roku ówczesny prezydent Dmitrij Miedwiediew stwierdził, że kraj nie powinien lekceważyć przełomu, jaki dokonał się w latach 90. Obywatele powinni być teraz wdzięczni Jelcynowi za wprowadzone przez niego zmiany.

Opinie politologów

Analitycy polityczni podkreślali, że za rządów Jelcyna w kraju rozwinęła się niespotykana wcześniej konkurencja gospodarcza i polityczna, a także powstało społeczeństwo obywatelskie i niezależne media.

Ale uznaje się też, że przejście do demokracji z totalitaryzmu nie mogło przebiegać gładko. Ponadto istnieje opinia, że obarczanie Jelcyna winą za upadek ZSRR jest bezcelowe. Był to proces nieunikniony; elity w republikach od dawna pragnęły niepodległości i wyjścia spod wpływu Moskwy.

Kiedy Jelcyn doszedł do władzy, gospodarka była w katastrofalnym stanie. Brakowało wszystkiego, rezerwy walutowe były praktycznie wyczerpane, ropa warta była około 10 dolarów za baryłkę. Nie można było uratować kraju przed głodem bez drastycznych środków.

Prywatyzacja doprowadziła do powstania w kraju firm światowej klasy.

Pozycja osób publicznych i polityków

Lider komunistów Giennadij Ziuganow, odnosząc się do rządów Jelcyna w kraju, wielokrotnie zaznaczał, że pod jego rządami nie było w ogóle demokracji. Jego zdaniem powinien on przejść do historii jako jeden z głównych niszczycieli i destruktorów infrastruktury społecznej państwa rosyjskiego.

Politycy i osoby publiczne wprowadziły termin "Jelcynizm". Określono go jako reżim, który doprowadził do zniszczenia wszelkich wartości duchowych i społecznych w kraju.

"Rosja, obmyta we krwi"

Działalność pierwszego prezydenta Rosji jest oceniana w licznych książkach publicystycznych, artykułach i badaniach. W 2016 roku ukazała się książka Fiodora Razzakowa pt "Bandyci epoki Jelcyna, czyli Rosja umyta krwią".

W pracy tej autor stara się odpowiedzieć na pytanie, czy lata 90. były tak pozytywne, pozostawił w pamięci ludzi epitet "dashing". Razzakov odtwarza tamten czas z niezwykłą dokładnością. Zapewnia, że w książce nie ma fałszu historycznego, gdyż jest ona oparta na prawdziwej kronice kryminalnej z tamtych lat. Została ona opracowana na podstawie wszelkiego rodzaju źródeł drukowanych - czasopism, gazet, pamiętników i wspomnień.

W książce "Bandyci z epoki Jelcyna" Żywo odtworzono cechy epoki i starano się je ocenić jak najbardziej obiektywnie.