Istota świadomości: pojęcie, struktura, rodzaje

Odwieczne pytanie

Pytania o naturę świadomej świadomości były prawdopodobnie zadawane odkąd istnieją ludzie. Neolityczne praktyki pogrzebowe wydają się wyrażać duchowe przekonania i dostarczają wczesnych dowodów na przynajmniej minimalnie refleksyjne myślenie o naturze ludzkiej świadomości. Podobnie stwierdzono, że kultury przedliterackie nieodmiennie przyjmują jakąś formę duchowy lub pogląd animistyczny, który wskazuje na pewien stopień refleksji nad naturą świadomej świadomości.

Niemniej jednak niektórzy twierdzą, że istota świadomości w naszym dzisiejszym rozumieniu jest stosunkowo niedawną koncepcją historyczną, powstałą jakiś czas po epoce Homera. Podczas gdy starożytni mieli wiele do powiedzenia na temat spraw umysłowych, mniej jasne jest, czy mieli jakieś konkretne koncepcje dotyczące tego, co obecnie uważamy za umysł.

Znaczenie słów

Choć słowa "sumienie" i "conscience" są dziś używane zupełnie inaczej, to prawdopodobnie reformacyjny nacisk na to drugie jako wewnętrzne źródło prawdy odegrał jakąś rolę w zwrocie tak charakterystycznym dla współczesnego refleksyjnego spojrzenia na siebie. Hamlet, który pojawił się na scenie w 1600 roku, widział już swój świat i siebie głęboko nowoczesnymi oczami.

Co rozumiano przez istotę świadomości w czasach nowożytnych? W ciągu ostatnich kilku wieków wszyscy najwięksi myśliciele ludzkości zastanawiali się nad tym pytaniem. Do początku ery nowożytnej w XVII wieku wielu myślicieli skupiło się na istocie świadomości. Rzeczywiście, od połowy XVII do końca XIX wieku rozum był powszechnie uważany za coś niezbędnego.

Koncepcje Locke`a i Leibniza

Locke wyraźnie odmówił postawienia jakiejkolwiek hipotezy na temat istotnej podstawy świadomości i jej związku z materią, ale wyraźnie uznał, że konieczny dla myślenia, jak również dla tożsamości osobistej.

Co oznaczało istota świadomości w XVII w? Współczesny Locke`owi G. В. Leibniz, czerpiąc być może inspirację ze swojej matematycznej pracy nad różniczkowaniem i całkowaniem, zaproponował w Discourse on Metaphysics (1686) teorię umysłu, która uwzględniała nieskończenie wiele stopni świadomości, a być może nawet pewne nieświadome myśli, tzw. "miniatury". Leibniz jako pierwszy dokonał wyraźnego rozróżnienia między percepcją a widzeniem, czyli w przybliżeniu między umysłem a samoświadomością. W Monadologii (1720) zaproponował również słynną analogię młyna, aby wyrazić przekonanie, że umysł i istota człowieka nie mogą powstać z samej materii. Poprosił czytelnika, aby wyobraził sobie, że ktoś chodzi po powiększonym mózgu, tak jak ktoś chodzi po młynie i obserwuje wszystkie jego mechaniczne operacje, które dla Leibniza wyczerpują fizyczną naturę. Nigdzie, argumentował, taki obserwator nie zobaczyłby żadnej świadomej myśli.

Hume i Mill

Psychologia asocjacyjna, prowadzona przez Locke`a lub później w XVIII wieku przez Davida Hume`a (1739) lub w XIX przez Jamesa Millaisa (1829), dążyła do ujawnienia zasad, dzięki którym świadome myśli lub idee oddziaływały lub wpływają na siebie nawzajem. Syn Jamesa Milla, John Stuart Mill, kontynuował prace ojca nad psychologią asocjacyjną, ale pozwolił, by kombinacje idei dawały rezultaty wykraczające poza ich umysłowe części składowe, dostarczając w ten sposób wczesny model umysłowej emergencji (1865).

Podejście Kanta

Czysto asocjacyjne podejście zostało skrytykowane pod koniec XVIII wieku przez Immanuela Kanta (1787), który argumentował, że adekwatne ujęcie doświadczenia i fenomenalnej świadomości wymaga znacznie bogatszej struktury organizacji umysłowej i intencjonalnej. Świadomość fenomenalna według Kanta nie może być prostym ciągiem powiązanych ze sobą idei, ale musi być co najmniej doświadczeniem świadomego "ja" umiejscowionego w obiektywnym świecie, zorganizowanym w kategoriach przestrzeni, czasu i przyczynowości. Odpowiada to na pytanie, co było rozumiane jako istota świadomości przez zwolenników kantyzmu.

Husserl, Heidegger, Merleau-Ponty

W świecie anglo-amerykańskim podejścia asocjacyjne nadal wpływały zarówno na filozofię, jak i psychologię aż do XX wieku, podczas gdy w sferze niemieckiej i europejskiej pojawiło się większe zainteresowanie szerszą strukturą doświadczenia, prowadzące częściowo do badań fenomenologicznych poprzez prace Edmunda Husserla (1913, 1929), Martina Heideggera (1927), Maurice`a Merleau-Ponty`ego (1945) i innych, którzy rozszerzyli badania świadomości na to, co społeczne, cielesne i interpersonalne. Istotę świadomości społecznej opisał socjolog Emile Durkheim.

Odkrycie psychologii

Na początku nowoczesnej psychologii naukowej w połowie XIX wieku umysł był jeszcze w dużej mierze utożsamiany ze świadomością, a w dziedzinie tej dominowały metody introspektywne, jak w pracach Wilhelma Wundta (1897), Hermanna von Helmholtza (1897), Williama Jamesa (1890) i Alfreda Titchenera (1901). Pojęcie istoty świadomości (nieświadomości) zostało rozszerzone przez Carla Gustava Junga, twórcę psychologii głębi.

Na początku XX wieku nastąpiło zaćmienie świadomości psychologii naukowej, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych wraz z powstaniem behawioryzmu (Watson 1924, Skinner 1953), choć w Europie nadal utrzymywały się ruchy takie jak psychologia Gestalt, które były przedmiotem stałej troski naukowej. W latach 60. behawioryzm osłabł wraz z powstaniem psychologii poznawczej i jej naciskiem na przetwarzanie informacji i modelowanie wewnętrznych procesów umysłowych. Niemniej jednak, pomimo nacisku na wyjaśnianie zdolności poznawczych, takich jak pamięć, percepcja i rozumienie języka, istota i struktura świadomości pozostawała przez kilka dekad tematem w dużej mierze zaniedbanym. We wszystkich tych procesach socjologowie wnieśli istotny wkład. Istota świadomości społecznej jest przez nich wciąż aktywnie odkrywana.

W latach 80. i 90. nastąpił znaczny wzrost badań naukowych i filozoficznych nad naturą i podstawami świadomości. Gdy istota świadomości w filozofii zaczęła być ponownie dyskutowana, badania rozprzestrzeniły się wraz z zalewem książek i artykułów, a także wprowadzeniem specjalistycznych czasopism, towarzystw zawodowych i corocznych konferencji poświęconych wyłącznie jej badaniu. To był prawdziwy boom w humanistyce.

Istota świadomości

Zwierzę, człowiek lub inny system poznawczy może być postrzegany jako świadomy w różnych znaczeniach.

Może być świadoma w ogólnym sensie, będąc po prostu czującą istotą zdolną do odczuwania i reagowania na swój świat (Armstrong, 1981). Bycie świadomym w tym sensie może dopuszczać etapy, a to, jakie zdolności sensoryczne są wystarczające, może nie być jasno określone. Są świadomi ryb w odpowiednim zakresie? Co z krewetkami lub pszczołami?

Może również wymagać, aby organizm rzeczywiście korzystał z tej zdolności, a nie tylko miał do niej skłonność. Zatem może być uznany za świadomy tylko wtedy, gdy jest obudzony i czujny. W tym sensie organizmy nie będą uznawane za świadome, gdy będą spały. Również w tym przypadku granice mogą być nieostre i mogą występować przypadki pośrednie.

W trzecim znaczeniu można by określić istoty świadome jako te, które są nie tylko świadome, ale także świadome tego, że są świadome, traktując w ten sposób istotę i funkcję istot świadomych jako formę samoświadomości. Wymóg samoświadomości może być interpretowany na różne sposoby, i które istoty kwalifikowałyby się tu w odpowiednim sensie, zmieniałyby się odpowiednio.

Kryterium Nagela

Słynne kryterium "jak to wygląda" Thomasa Nagela (1974) stara się uchwycić inne i być może bardziej subiektywne spojrzenie na świadomy organizm. Według Nagla, istota jest świadoma tylko jeśli jest "coś, na co wygląda" być tym bytem, czyli w jakiś subiektywny sposób świat jawi się lub jawi się z perspektywy istoty mentalnej lub doświadczalnej.

Przedmiot stanów świadomych. Piątym wariantem byłoby definicja "podmiot świadomy" w zakresie stanów świadomości. To znaczy, możemy najpierw zdefiniować, co czyni stan mentalny świadomym, a następnie zdefiniować, co jest istotą świadomą w kategoriach obecności takich stanów.

Świadomość przejściowa

Oprócz opisywania istot jako świadomych w tych różnych sensach, istnieją również pokrewne sensy, w których istoty są opisywane jako świadome różnych rzeczy. Rozróżnia się niekiedy transwersalne i nietranswersalne pojęcia świadomości, przy czym w pierwszym przypadku chodzi o jakiś obiekt, na który jest ona skierowana.

Pojęcie stanu psychicznego ma również wiele różnych, choć być może pokrewnych, znaczeń. Istnieje co najmniej sześć podstawowych opcji.

Stany świadomości, których każdy jest świadomy

W jednym ze zwykłych odczytów, świadomy stan psychiczny - są, gdy Jest się świadomym swojej obecności. Stany świadomości wymagają mentalności. Mieć świadome pragnienie filiżanki kawy to być jednocześnie i bezpośrednio świadomym tego, czego się chce.

Nieświadome myśli i pragnienia w tym sensie to po prostu te, które mamy, nie zdając sobie nawet sprawy, że je mamy, niezależnie od tego, czy nasz brak samoświadomości wynika ze zwykłej nieuwagi, czy z głębszych psychoanalitycznych przyczyn.

Stany jakościowe

Stany mogą być również postrzegane jako świadome w pozornie zupełnie innym i bardziej jakościowym sensie. Tak więc stan może być uznany za świadomy tylko wtedy, gdy posiada lub zawiera jakościowe lub doświadczalne właściwości, często określane jako "qualia", lub "gross sensory perceptions.

Percepcja wina, które się pije, lub tkanki, którą się bada, jest w tym sensie uważana za świadomy stan psychiczny, ponieważ obejmuje różne jakości zmysłowe.

Istnieje znaczna niezgoda co do natury takich qualia (Churchland, 1985, Shoemaker, 1990, Clarke, 1993, Chalmers, 1996), a nawet co do ich istnienia. Tradycyjnie qualia były uważane za wewnętrzne, prywatne, niewysłowione monadyczne cechy doświadczenia, ale współczesne teorie qualia często odrzucają przynajmniej niektóre z tych zobowiązań (Dennett, 1990).

Stany fenomenalne

Takie qualia nazywane są czasem własnościami fenomenalnymi, a związany z nimi typ świadomości nazywany jest fenomenalnym. Jednak ten ostatni termin jest być może bardziej odpowiedni dla ogólnej struktury doświadczenia i obejmuje znacznie więcej niż jakości zmysłowe. Fenomenalna struktura świadomości obejmuje również znaczną część przestrzennej, czasowej i konceptualnej organizacji naszego postrzegania świata i nas samych jako agentów w nim. Dlatego chyba najlepiej jest wstępnie odróżnić pojęcie świadomości fenomenalnej od pojęcia świadomości jakościowej, choć niewątpliwie się one pokrywają.

Pojęcie świadomości (istoty świadomości) w obu tych znaczeniach wiąże się również z pojęciem Thomasa Nagela (1974) dotyczącym istoty świadomej. Kryterium Nagla można rozumieć jako dążenie do dostarczenia pierwszoosobowej, wewnętrznej koncepcji tego, co czyni stan fenomenalnym lub jakościowym.

Dostęp do świadomości

Stany mogą być świadome w pozornie zupełnie innym sensie dostępu, który ma więcej wspólnego z relacjami intrapsychicznymi. W tym ujęciu świadomość stanu zależy od jego zdolności do interakcji z innymi stanami i dostępu do ich treści. W tym bardziej funkcjonalnym sensie, który odpowiada temu, co Ned Block (1995) nazywa świadomością dostępu, świadomość stanu wizualnego zależy nie tyle od tego, czy ma on jakościowe "coś podobnego", ale raczej od tego, czy on i informacja wizualna, którą niesie, są w rzeczywistości ogólnie dostępne dla użytku i prowadzenia ciała.

Ponieważ informacja w tym stanie jest elastycznie dostępna dla zawartego w nim organizmu, uznaje się go za stan świadomy w odpowiedniej relacji, niezależnie od tego, czy posiada on jakiekolwiek jakościowe lub fenomenalne doznania w sensie Nagla, czy też nie.

Świadomość narracyjna

Stany mogą być również postrzegane jako świadome w sensie narracyjnym, co odwołuje się do pojęcia "strumienia świadomości", postrzeganego jako trwająca mniej lub bardziej spójna narracja epizodów w kategoriach rzeczywistego lub jedynie wirtualnego "ja". Chodzi o to, by utożsamić świadome stany psychiczne osoby z tymi, które pojawiają się w strumieniu.

Podczas gdy te sześć reprezentacji tego, co tworzy stan świadomy, może być niezależnie zdefiniowane, nie są one oczywiście pozbawione potencjalnych powiązań i nie wyczerpują sfery możliwości.

Nawiązując do tego, można argumentować, że stany pojawiają się w strumieniu świadomości tylko w takim stopniu, w jakim jesteśmy ich świadomi, i w ten sposób ustanowić związek między pierwszym metaforycznym pojęciem stanu świadomego a pojęciem przepływu lub narracji. Można też powiązać dostęp z jakościowymi lub fenomenalnymi reprezentacjami stanu świadomego, próbując pokazać, że stany, które są reprezentowane w ten sposób, czynią swoją zawartość szeroko dostępną, jak wymaga tego pojęcie dostępu.

Wyróżnienia

Starając się wyjść poza sześć opcji, możliwe jest odróżnienie stanów świadomych od nieświadomych poprzez zajęcie się aspektami ich intramentalnej dynamiki i interakcji poza prostymi relacjami dostępu. Na przykład, stany świadome mogą wykazywać bogatszą ofertę interakcji wrażliwych na treść lub większy stopień elastycznego, ukierunkowanego na cel prowadzenia, jak to związane z samoświadomą kontrolą myśli. Alternatywnie, można próbować zdefiniować stany świadome w kategoriach bytów. To znaczy, można dać pewne wyobrażenie o tym, czym jest świadoma istota lub może nawet świadoma jaźń, a następnie zdefiniować ideę stanu w kategoriach takiej istoty lub systemu, co byłoby odwrotnością ostatniej opcji omówionej powyżej.

Inne znaczenia

Rzeczownik "świadomość" ma podobnie zróżnicowany zakres znaczeń, w dużej mierze równoległy do znaczeń przymiotnika "świadomy". Można dokonać rozróżnienia między istotą ludzkiej świadomości a jej stanem, a także między odmianami każdej. Możesz odnieść się konkretnie do świadomości fenomenalnej, świadomości dostępu, refleksyjny lub Świadomość metonimiczna i narracyjna wśród innych odmian.

Tutaj sam umysł nie jest zwykle traktowany jako byt materialny, ale po prostu abstrakcyjna obiektywizacja pewnej właściwości lub aspektu jest przypisana do odpowiedniego użycia przymiotnika "świadomy. Świadomość dostępna jest po prostu własnością posiadania niezbędnego rodzaju wewnętrznej relacji dostępu, a świadomość jakościowa jest po prostu własnością, która jest przypisywana, gdy "świadomy" jest stosowany w sensie jakościowym do stanów mentalnych. To, w jakim stopniu odnosi się to do ontologicznego statusu świadomości jako takiej, będzie zależało od tego, w jakim stopniu platonista odnosi się do uniwersaliów w ogóle.

Choć nie jest to norma, można przyjąć bardziej realistyczny pogląd na świadomość jako składnik rzeczywistości.

Wniosek

Po upadku witalizmu nie myślimy o życiu jako odrębnym od istot żywych. Istnieją istoty żywe, w tym organizmy, stany, właściwości, zbiorowości i linie ewolucyjne organizmów. Ale samo życie nie jest jakąś dodatkową rzeczą, dodatkowym składnikiem rzeczywistości, jakąś siłą, która jest dodawana do żywych istot. Stosujemy przymiotnik "żywy" do wielu rzeczy, a czyniąc to, można powiedzieć, że przypisujemy im życie.

Pola elektromagnetyczne, z drugiej strony, są postrzegane jako rzeczywiste i niezależne części naszego świata fizycznego. Nawet jeśli czasem można określić znaczenia takiego pola poprzez odwołanie się do zachowań cząstek w nim się znajdujących, to same pola traktowane są jako konkretne składniki rzeczywistości, a nie po prostu jako abstrakcje czy zbiory relacji między cząstkami.

Podobnie o świadomości można myśleć jako o odniesieniu do składnika lub aspektu rzeczywistości, który przejawia się w świadomych stanach i istotach, ale jest czymś więcej niż tylko abstrakcyjną nominalizacją przymiotnika "świadomość", który do nich stosujemy. Choć takie mocno realistyczne poglądy nie są obecnie zbyt powszechne, powinny być uwzględnione w logicznej przestrzeni opcji.

Istnieje więc wiele konceptualizacji istoty świadomości (które pokrótce omówiliśmy w artykule). Świadomość jest złożoną cechą świata, a jej zrozumienie będzie wymagało wielu narzędzi konceptualnych, aby poradzić sobie z jej wieloma różnymi aspektami. Pojęciowy pluralizm jest więc czymś, na czym że możliwe jest nadzieja. Tak długo, jak unika się nieporozumień poprzez jasne określenie ich znaczenia, ważne jest posiadanie wielu koncepcji, dzięki którym możemy uzyskać dostęp do świadomości i zobaczyć ją w całej jej bogatej złożoności. Nie należy jednak zakładać, że wielość pojęciowa implikuje rozbieżność referencjalną. Świadomość, istota człowieka - pojęcia nierozłączne.