Teoria konsumpcji: pojęcie, rodzaje i główne zasady

Teoria konsumpcji jest podstawowym pojęciem w mikroekonomii. Ma on na celu zbadanie różnych rozwiązań ekonomicznych. Priorytetowym obszarem badań jest proces konsumpcji przez prywatne podmioty gospodarcze.

Składniki

Opis teorii konsumpcji powinniśmy rozpocząć od podstaw. Podstawowym założeniem w tej koncepcji jest zaspokojenie potrzeb. Polega ona na tym, że agent, czyli podmiot procedury konsumpcyjnej, dąży do zaspokojenia własnych potrzeb, zarówno materialnych, jak i niematerialnych. W rzeczywistości proces zdobywania pożądanych dóbr jest głównym celem działalności gospodarczej. Im lepiej uda się podmiotowi, tym większa będzie korzyść. Z kolei samo pojęcie użyteczności odgrywa w ekonomii szczególną rolę. Jest to warunek konieczny, aby przedmiot nabrał wartości wymiennej, tj. wartości. Im bardziej wartościowy towar, tym więcej potrzeb jednostki zostanie zaspokojonych.

Drugim podstawowym elementem teorii konsumpcji jest preferencja. Konsumenci mają osobiste preferencje i pragnienia, które są odpowiednie do ich natury i potrzeb konsumenta cechy osobowości. Wszystkie różnią się od siebie. Same preferencje są ujęte w określonej hierarchii. Sugeruje to, że podmioty gospodarcze przedkładają jedne dobra nad inne, tzn. przypisują im zwiększoną lub zmniejszoną użyteczność. Ten sam schemat działa w przypadku kombinacji dóbr, czyli grup preferencji.

Funkcja użyteczności i racjonalne zachowanie

Jednym z fundamentów teorii konsumpcji jest funkcja użyteczności. Jest to relacja między liczbą produktów, które są używane, a użytecznością, która z nich wynika. Jeśli pytanie dotyczy kombinacji dóbr materialnych lub niematerialnych wraz z ich użytecznością, obraz przyjmie postać krzywych obojętności. Alternatywnym podejściem do poszukiwania wyboru przez konsumentów jest podejście oparte na stwierdzonych preferencjach. To pewne pragnienia ludzi, które można uzyskać poprzez obserwację zachowań i wzorów aktywności podmiotu gospodarczego.

Racjonalne zachowanie uzupełnia strukturę teorii konsumpcji. Wszystko jest proste: podmiot konsumpcji stara się zaspokoić swoje potrzeby w granicach dostępnego budżetu. Czyni to wyłącznie dla własnej korzyści, osiąganej dzięki wykorzystaniu dóbr. Wszystkie możliwe procesy konsumpcyjne dostępne dla agenta znajdują się poniżej krzywej budżetowej. Jest to połączenie dwóch dóbr, które konsument jest w stanie kupić, jeśli jego finanse mają ustaloną wartość. Prowadzi to do założenia, że agent działa w sposób racjonalny. Dodatkowo stwierdza się, że podaż i popyt osobisty nie mają wpływu na ceny rynkowe. Sami agenci są w stanie zmienić jedynie liczbę dóbr, które konsumują.

Decyzje podmiotów

Decyzje prywatnych agentów są niemal podstawowym elementem teorii konsumpcji. Wybór konsumpcyjny dzieli się na dwa rodzaje: decyzję popytu i decyzję podaży. Zacznijmy od charakterystyki pierwszego elementu.

Na podstawie budżetu, którym dysponuje agent, kształtuje się popyt na dostarczanie różnych dóbr. Ich liczba zależy wyłącznie od kombinacji dóbr, która spowoduje największą korzyść dla jednostki. Wybór realizowany jest na podstawie cen rynkowych samych towarów. Analiza decyzji popytowych pozwala na określenie osobowych funkcji popytu. One z kolei wskazują na relacje między cenami a popytem. To zresztą stąd pochodzi termin elastyczność popytu względem wartości. Wyjaśniają także związek między dochodem a popytem. Jest to elastyczność dochodowa popytu.

Drugi rodzaj decyzji w teorii konsumpcji związany jest z podażą. Każdy agent konsumencki jest w stanie zaoferować kapitał lub pracę. Czyni to na rynkach czynników produkcji. Agent podejmuje zatem dwie ważne decyzje. Pierwszy rodzaj decyzji ma związek z tym, ile kapitału chce zaoferować na rynkach wejściowych. Rozwiązanie to polega na podzieleniu budżetu na wydatki, czyli konsumpcję, i oszczędności, czyli oszczędzanie. W rzeczywistości czynniki te stanowią problem maksymalizacji użyteczności w określonym czasie. W końcu agent dokonuje wyboru między obecną a potencjalną, czyli późniejszą konsumpcją. Ten rodzaj analizy, przy okazji, daje wyjaśnienie, dlaczego giełda istnieje i jak może zwiększyć korzyści.

Drugi rodzaj decyzji o podaży ma związek z ilością pracy i chęcią zaoferowania czegoś na rynkach wejściowych. Jest to kwestia podziału własnego czasu na czas wolny i czas pracy. Ten rodzaj analizy dostarcza funkcji personalnych oferty pracy.

Liczby podaży i popytu na dobra subiektywne w teorii konsumpcji traktowane są jako wzajemnie powiązane. Chodzi o to, że obie te grupy mają wpływ na budżet dostępny dla prywatnego agenta.

Osobliwości teorii

Zrozumiawszy podstawy omawianego pojęcia, musimy teraz przejść do zbadania jego podstawowych cech. Jak powszechnie wiadomo, człowiek nabywa usługi i towary w trakcie niemal wszystkich czynności życiowych. Istnieją tylko dwa cele procesu: zaspokojenie podstawowych potrzeb i czerpanie przyjemności. Dużą rolę odgrywa tu wybór dokonywany przez konsumenta.

W ekonomii już dawno temu udowodniono, że na procedurę wyboru wpływa kilka czynników. Pierwszy z nich nazywany jest czynnikiem osobowym. W tej grupie znajdują się takie pojęcia jak wiek, etap życia, zarobki, dostępny lub potencjalny budżet, możliwości zarobkowe itp. Tak naprawdę to grupa czynników osobowych ma największy wpływ na ludzkie wybory.

Na drugim miejscu znajduje się grupa czynników psychologicznych. Należą do nich: zdolność do selektywnego zapamiętywania, umiejętność analizowania, zdolność do trzeźwej oceny sytuacji i wiele innych. Niektórzy eksperci twierdzą, że cechy osobowości, lub cechy psychologiczne, odgrywają główną rolę w określaniu wyboru przyjemności.

Dwie ostatnie grupy określane są jako kulturowe i społeczne. Jest to dość proste. Jednostka jest pod silnym wpływem środowiska zewnętrznego, zwłaszcza społeczeństwa. Jednostka dokonuje wyborów na podstawie cech otaczającego ją świata.

Wszystkie powyższe zagadnienia są rozpatrywane w ekonomii w ramach teorii konsumenta. Teoria ta bada zasady i podstawowe cechy racjonalnych zachowań ludzi w zakresie świadczenia usług i dóbr. Wyjaśnia również, w jaki sposób człowiek jest w stanie dokonywać wyborów dotyczących dóbr rynkowych.

Wielu ekonomistów akademickich wniosło swój wkład w badanie teorii konsumpcji konsumentów. Są to badacze nurtu instytucjonalno-socjologicznego, przedstawiciele "ekonomia rozwoju", niektórzy historycy, a nawet marksiści. Ci ostatni zresztą stworzyli własną teorię, w której konkretnie zarysowują problemy dobrobytu. W każdym razie sama teoria pozostawia wiele nierozwiązanych i po prostu dyskusyjnych kwestii. Tradycyjne badanie omawianego pojęcia zakłada badanie konsumpcji jako naturalnego procesu wykorzystania dóbr, posiadającego własną strukturę i określone zasady ruchu.

Zasady teorii konsumpcji: wolność wyboru i racjonalne zachowanie

Rzeczywista koncepcja opiera się na kilku ważnych zasadach metodologicznych. Każda z nich powinna zostać szerzej opracowana i scharakteryzowana.

Pierwsza zasada to suwerenność konsumenta i wolność wyboru. Można sądzić, że producenci są głównymi aktorami w systemie konsumpcji. W rzeczywistości określają one strukturę i wielkość produkcji oraz mają moc wpływania na poziom cen usług i towarów. Efektem ich sprawnego działania jest możliwość pozyskania zysku.

W takich warunkach dopuszcza się produkcję tylko takich towarów, które można sprzedać na rynku po kosztach przekraczających koszty produkcji. W tym momencie w ekonomicznej teorii konsumpcji akcent przesuwa się z obszaru produkcji na środowisko konsumenta. Załóżmy, że konsument daje pewną kwotę pieniędzy za produkt. Przekracza koszty poniesione w trakcie produkcji. Oznacza to, że producent może kontynuować swoją działalność. W przeciwnym razie nie będzie mógł sprzedać własnych towarów i poniesie straty. W końcu bankrutuje. Wszystko to wskazuje na fakt, że w omawianej dziedzinie działa suwerenność konsumentów. Konsument ma wpływ na strukturę i wielkość produkcji. W tym celu zgłasza zapotrzebowanie na określone usługi i towary.

Ważnym elementem suwerenności konsumentów jest wolność wyboru. Tutaj oczywiście można wyróżnić szereg ograniczeń. Są to sytuacje nadzwyczajne - jak wojna czy głód - oraz chęć ochrony ludności przed szkodliwymi dobrami (jak narkotyki, papierosy czy alkohol). Ograniczenia obejmują również chęć zapewnienia obywatelom pewnej równości w konsumpcji. Cel ten jest motywowany polityką społeczną przyjętą przez większość krajów rozwiniętych.

Druga zasada określana jest jako racjonalne zachowanie człowieka w sferze gospodarczej. Racjonalność polega na dążeniu konsumenta do odniesienia swoich dochodów do zestawu dóbr, które w jak największym stopniu zaspokajałyby wszystkie niezbędne potrzeby. Opierając się na zasadzie racjonalności, sformułowano omówioną już wyżej teorię funkcji konsumpcji.

Rzadkość, użyteczność i prawo Gossena

Zasada rzadkości jest trzecim podstawowym elementem omawianej koncepcji. Wskazuje, że produkcja każdego produktu jest skończona. Zasada użyteczności mówi, że każde nabyte dobro zaspokaja w taki czy inny sposób potrzeby człowieka. Zasada rachunkowości dochodu konsumpcyjnego wskazuje na możliwość przekształcenia potrzeb w popyt poprzez nadanie im formy pieniężnej.

Ta ostatnia zasada została ujęta w zbiór praw, które sformułował pruski ekonomista Hermann Gossen. Wszystkie główne teorie konsumpcji opierają się na aksjomatach sformułowanych przez naukowca. Pierwsze prawo mówi, że należy odróżnić użyteczność całkowitą dobra od jego użyteczności krańcowej. Malejące krańcowe cechy dodatnie leżą u podstaw osiągnięcia przez konsumenta stanu równowagi. Ten stan, w którym maksymalna użyteczność jest uzyskiwana z dostępnych zasobów.

Drugie prawo mówi, że uzyskanie maksymalnej użyteczności z konsumpcji pewnych dóbr w określonym czasie czas musi opierać się na racjonalnej konsumpcji tych dóbr. To znaczy, że konsumujemy w takich ilościach, że użyteczność krańcowa konsumowanych dóbr jest równa.

Gossen sugeruje, że osoba, która ma wolność wyboru, ale za mało czasu, jest w stanie zmaksymalizować swoją przyjemność poprzez częściowe wykorzystanie wszystkich dóbr przed ich bezpośrednią konsumpcją najczęściej towarów.

Teoria konsumpcji Keynesa

W tym kontekście trzeba wspomnieć o teorii Johna Keynesa. W jego ujęciu konsumpcja jest sumą wszystkich dóbr i usług kupowanych przez konsumentów. Wielkość finansów wydatkowanych przez ludność na ten cel występuje w postaci wydatków konsumpcyjnych. Część dochodów gospodarstwa domowego nie jest jednak wykorzystywana, ale działa jako oszczędności. Gospodarstwo domowe jest liczone bez interwencji rządu i jest oznaczane jako Yd. Wydatki na konsumpcję to C. Oszczędności to S. Zatem S = Yd - C. Konsumpcja jest ściśle związana z poziomem dochodu narodowego.

Funkcja konsumpcji ma następującą postać:

C = Ca + MPC * Y.

SA tu wartość konsumpcji autonomicznej, która jest niezależna od dochodu rozporządzalnego. MPC - krańcowa skłonność do realizacji konsumpcji. CA samo w sobie opisuje minimalny stopień C. Jest on potrzebny ludziom i jest niezależny od bieżących dochodów do dyspozycji. W przypadku braku tych ostatnich, ludzie będą zaciągać długi lub zmniejszać kwotę oszczędności. Na osi poziomej wykreślone zostaną dochody rozporządzalne, a na osi pionowej wydatki ludności na.

Podsumowując, podstawowe założenia keynesowskiej teorii konsumpcji są następujące:

• Krańcowa skłonność do konsumpcji jest większa od zera. Jednak jest to mniej niż jeden. Wraz ze wzrostem zysków maleje jego udział z celem konsumpcji. Dzieje się tak dlatego, że ludzie bogaci są bardziej skłonni do oszczędzania niż ludzie biedni.
• Istnieje wiele czynników, które wpływają na oszczędzanie i konsumpcję. Są to podatki, potrącenia, ubezpieczenia społeczne itp. Wszystko to skutkuje zwiększeniem podatków i zmniejszeniem wysokości dochodów. Spada poziom oszczędności i konsumpcji.
• Im większe zgromadzone bogactwo, tym słabsza zachęta do oszczędzania. Zasada ta jest podstawą odrębnej teorii konsumpcji i oszczędności.
• Zmiany poziomu cen wpływają na wartość aktywów finansowych.

Trzeba też wziąć pod uwagę szereg czynników psychologicznych, takich jak chciwość, przyjemność, hojność itp. Elementy strukturalne takie jak wielkość rodziny, wiek członków, lokalizacja, budżet i wiele innych również odgrywają rolę.

Teoria dochodu względnego

Teoria konsumpcji Keynesa powstała w połowie XIX wieku. Przez około sto lat był on uznawany za jedyny słuszny w naukach ekonomicznych. Jednak w okresie powojennym pojawiło się kilka alternatywnych koncepcji, z których każda powinna być szczegółowo przeanalizowana w naszym materiale.

Doktryna dochodu względnego jest uważana za dość powszechną. Koncepcja ta jest mocno zakorzeniona w grupie teorii konsumpcji i produkcji. Został on opracowany przez amerykańskiego ekonomistę Jamesa Dusenberry`ego. W 1949 roku uczony zasugerował, że założenie, iż wydatki konsumpcyjne są determinowane przez dochód rozporządzalny, nie jest całkowicie wiarygodne. Dusenberry twierdzi, że decyzje konsumenckie są uprzywilejowane przez akwizycje stron trzecich. Przez sąsiadów ekonomista rozumiał bezpośrednich sąsiadów.

Istota koncepcji dochodu względnego jest dość prosta: konsumpcja danej osoby jest bezpośrednio związana z jej bieżącym dochodem. A sam zysk jednostki jest porównywany z dwoma czynnikami:

• własne zyski osiągnięte w przeszłości;
• dochód sąsiada.

W ogólnie przyjętej koncepcji popytu konsumenckiego wskazano, że zadowolenie konsumenta z zakupu nie jest związane z zadowoleniem innych nabywców. Z kolei Dewsenberry starał się wykazać, że duża część kupujących, jak np "konkurencyjny" między sobą. Podwyższony poziom komfortu w okresie powojennym wywołuje pragnienie bycia lepszym, czyli przewyższającym pod pewnymi względami swoich bezpośrednich sąsiadów. Podobny efekt demonstracyjny można zaobserwować jeszcze dziś. Ludzie biorą kredyty i kupują raczej drogie rzeczy, które nie wydają się być skorelowane z ich dochodami. Dążenie do bycia trochę lepszym niż są w rzeczywistości, jest nadal priorytetem. Jednostka poświęca własny komfort i nie postępuje w sposób najbardziej racjonalny, aby zająć godne miejsce wśród innych.

Okazuje się, że koncepcja dochodu względnego jest wręcz sprzeczna z podstawowymi teoriami społeczeństwa i konsumpcji. Narusza ona jedną z podstawowych idei tej dziedziny, a mianowicie zasadę racjonalności. To, czy przyjąć taką teorię za fundamentalną, jest dyskusyjne. Jednak z pewnością istnieją rozsądne powiązania i solidne dowody.

Teoria cyklu życia

Następującą koncepcję opracował w 1954 roku amerykański ekonomista Franco Modigliani. Opiera się ona na założeniu, że rzeczywista konsumpcja nie jest funkcją bieżącego dochodu, lecz całkowitego bogactwa konsumenta. Wszyscy konsumenci, w takim czy innym stopniu, nieustannie dążą do takiej dystrybucji zakupionych dóbr, aby poziom wydatków pozostał stały, a bogactwo zostało całkowicie utracone do końca życia. Okazuje się, że w całym cyklu życia średnia skłonność do konsumpcji jest równa jeden.

Istota koncepcji opiera się na hipotezie, zgodnie z którą zachowania nabywców w całym okresie aktywności zawodowej powinny być tak ułożone, aby część wypracowanego dochodu była oszczędzana na potrzeby materialne osób starszych. Ludzie za dużo konsumują, gdy są młodzi. Nie jest rzadkością, że żyją za pożyczone pieniądze. Mają nadzieję odzyskać pożyczoną kwotę do późnej starości. A na starość zarówno emerytury, jak i oszczędności dorosłych dzieci przeznaczane są na zakupy.

Alternatywna teoria zachowań i konsumpcji Modiglianiego została obalona przez współczesne badania empiryczne. Weźmy na przykład tezy amerykańskiego ekonomisty Jeffreya Sachsa.

Po pierwsze, nie powinniśmy zapominać o istnieniu oszczędności zapobiegawczych. Nikt nie zabrania człowiekowi tworzyć takiej rezerwy w młodym wieku. Twierdzenie Modiglianiego, że niedojrzali nabywcy marnują pieniądze i popadają w długi, można nazwać wysoce subiektywnym i nieuzasadnionym. Co więcej, żadna z podstawowych teorii społeczeństwa i konsumpcji nie wskazuje na to.

Po drugie, rzadko kiedy w umysłach ludzi zasadza się założenie, że będą żyli dłużej niż zaplanowali. Ludzie nie są przyzwyczajeni do patrzenia w przyszłość, a tym bardziej do inwestowania w nią. Prawie każdy człowiek żyje w teraźniejszości i dlatego planuje przyszłość trochę bardziej niż powinien. Ale ten punkt jest dyskusyjny.

Trzecia teza ma związek z możliwością wystąpienia choroby. Ludzie mają na uwadze ewentualne dolegliwości i dlatego starają się dbać o siebie zdrowie. W kontekście płatnego leczenia może to prowadzić do dodatkowych, często dość wysokich, kosztów. Jednak we współczesnym społeczeństwie ubezpieczenia na życie są rozpowszechnione i dlatego krytyka tej tezy może być częściowo odrzucona.

Czwarty czynnik związany jest z chęcią oszczędzania na emeryturę osób starszych, aby opuścić Dziedziczenie. Rozsądny człowiek chce pozostawić jakąś część majątku materialnego swoim dzieciom, krewnym, a czasem organizacjom charytatywnym. Istnieje wiele dowodów empirycznych na to, że w niektórych krajach aktywność oszczędnościowa osób starszych jest nieco niższa niż młodych pracowników. Ponadto zgromadzone bogactwo jest nieporównywalnie większe niż to, co wszystkie starsze osoby żyjące na Ziemi byłyby w stanie wydać.

Wynika z tego prosty wniosek. Przedstawiona przez Modiglianiego teoria konsumpcji, zwana modelem cyklu życia, nie wyjaśnia w pełni zachowań konsumentów. Jest oczywiste, że ważnym czynnikiem oszczędności jest chęć zapewnienia sobie emerytury.

Teoria dochodu stałego

Następującą nowoczesną teorię konsumpcji opracował amerykański ekonomista Milton Friedman. Jego istotą jest to, że po prostu nie ma bezpośredniego związku między dochodami gospodarstwa domowego a jego aktualnymi potrzebami. Konsumpcja różnych gospodarstw domowych jest proporcjonalna do stopnia stałego, a nie rzeczywistego, dochodu. Wahania w obecnych zarobkach nie znajdują odzwierciedlenia w ustalonym standardzie konsumpcji.

Teoria ta jest uważana za dość przydatną we współczesnym świecie nauki. Zasadniczo wyjaśnia on, jak gospodarstwa domowe reagują na tymczasowe zmiany w zyskach. Rozważmy dla przykładu prostą sytuację. Członek rodziny poważnie zachorował. Sama choroba będzie trwała co najmniej rok. Zgodnie z koncepcją Keynesa, konsumpcja takiej rodziny zmniejszyłaby się proporcjonalnie do spadku faktycznie otrzymywanego dochodu. Tymczasem doktryna dochodu stałego wprost sugeruje, że zmniejszenie konsumpcji będzie mniejsze niż zmniejszenie dochodu. Raczej spodziewaj się, że aby utrzymać osiągnięty poziom życia, trzeba będzie sprzedać majątek lub zaciągnąć kredyt w banku. Mówiąc wprost, rodzina nie będzie "by zacisnąć pasa", ale próbować wszelkimi sposobami utrzymać poprzednią sytuację finansową. Ta sama zasada jest wykorzystywana w wielu innych teoriach konsumpcji i teoriach produkcji.

Powinniśmy zakończyć ostatnią alternatywną koncepcją, która jednak jest bardzo bliska koncepcji klasycznej. Nazywa się ją ordinalistyczną teorią konsumpcji. Zgodnie z tą teorią, konsument nie jest w stanie określić ilościowo wielkości użyteczności pochodzącej z różnych rodzajów dóbr. Jest jednak w stanie porównywać i szeregować zestawy dóbr pod względem preferencji. Pojęcie to opiera się na takich postulatach jak nienasycenie, a także przechodniość i porównywalność preferencji.